Trong gần hai thập kỷ gắn bó với hệ điều hành Linux, tôi vẫn luôn là một tín đồ của Debian và Ubuntu vì sự ổn định và dễ sử dụng mà chúng mang lại. Tuy nhiên, thị trường Linux không chỉ có những cái tên quen thuộc. Có rất nhiều bản phân phối Linux độc đáo, thậm chí là khác thường, đã thu hút sự ngưỡng mộ của tôi nhờ những lựa chọn thiết kế cực kỳ thú vị và sáng tạo. Những distro Linux lạ này không chỉ mở rộng định nghĩa về một hệ điều hành mà còn mang đến cái nhìn sâu sắc về tính linh hoạt và khả năng tùy chỉnh vô hạn của Linux.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá 5 bản phân phối Linux đặc biệt, những cỗ máy thách thức mọi quy tắc truyền thống và mang đến trải nghiệm khác biệt hoàn toàn so với những gì bạn từng biết. Chúng là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của mã nguồn mở và cộng đồng phát triển năng động.
5. Linux From Scratch
Linux From Scratch (hay viết tắt là LFS) là bản phân phối Linux nằm ở cực xa so với một bản distro truyền thống. Không giống như các hệ điều hành Linux khác thường thấy, LFS không cung cấp các tệp nhị phân được biên dịch sẵn hay các gói phần mềm đóng gói. Thay vào đó, nó đưa ra một bộ hướng dẫn chi tiết từng bước, giúp người dùng tự biên dịch và cấu hình tất cả các thành phần của hệ thống Linux một cách thủ công, bắt đầu từ chính nhân Linux (kernel).
Cửa sổ terminal Linux hiển thị quá trình cài đặt phần mềm Steam, tượng trưng cho việc tự cấu hình hệ thống.
Cách tiếp cận này mang lại cho bạn toàn quyền kiểm soát hệ thống của mình – bạn là người quyết định chính xác loại phần mềm và cấu hình hệ thống mà bạn muốn sử dụng. Mục tiêu của LFS là cung cấp một sự hiểu biết sâu sắc về cách Linux vận hành, nhưng hãy cẩn trọng: đây không phải là một lựa chọn dành cho người dùng phổ thông.
Để có được một hệ thống hoạt động hoàn chỉnh, có thể mất nhiều ngày, thậm chí lâu hơn, và đó là chưa kể đến các vấn đề có thể phát sinh trong quá trình thực hiện. Dù vậy, bạn vẫn nên thử trải nghiệm Linux From Scratch ít nhất một lần nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về cách mỗi thành phần trong hệ thống Linux của bạn được lắp ghép với nhau.
4. Bedrock Linux
Hệ điều hành Bedrock Linux được cài đặt trên môi trường desktop Linux Mint Cinnamon, minh họa khả năng kết hợp các thành phần distro khác.
Bedrock Linux là một hệ thống Linux độc đáo vì nó tìm cách giải quyết, theo tôi, một trong những vấn đề khó khăn nhất đối với người mới bắt đầu Linux. Thay vì giới hạn bạn trong một phương pháp thiết kế và cấu trúc hệ thống duy nhất, nó cho phép bạn tự tạo ra của riêng mình, lấy những thành phần tốt nhất từ tất cả các loại bản phân phối Linux khác để tạo ra hệ điều hành Linux “Frankenstein” của riêng bạn.
Ví dụ, giả sử bạn yêu thích việc sử dụng apt để quản lý gói trên Debian và Ubuntu, nhưng lại muốn chạy phần mềm phụ thuộc nhiều vào các gói độc quyền của CentOS, đồng thời sử dụng kernel Linux phiên bản mới nhất của Arch. Bedrock biến những lựa chọn vốn không tương thích này thành hiện thực và mặc dù có thể có một số trở ngại nhỏ, nhưng nó đơn giản hơn rất nhiều so với việc tự xây dựng hệ thống của riêng bạn bằng LFS.
Bedrock Linux thể hiện sức mạnh và tính linh hoạt thực sự của Linux. Nó sử dụng một phương pháp cài đặt độc đáo, “đánh cắp” bản phân phối hiện có của bạn để cung cấp nền tảng ưa thích của bạn (hoặc “bedrock”, nếu bạn thích), sau đó bạn có thể sử dụng để thay thế các thành phần bạn không thích. Nếu bạn muốn thử nghiệm với Linux, Bedrock là một điểm khởi đầu tuyệt vời.
3. GoboLinux
Môi trường desktop GoboLinux với trình duyệt Firefox mở trang chủ HTG và cửa sổ terminal, thể hiện cấu trúc file hệ thống đơn giản.
GoboLinux loại bỏ hoàn toàn cấu trúc file truyền thống của Linux. Bạn sẽ không cần phải lo lắng về /usr hay /bin nữa – thay vào đó, toàn bộ cấu trúc được đơn giản hóa, với các thư mục gốc dành riêng cho Programs (Chương trình), Users (Người dùng), System (Hệ thống), Data (Dữ liệu) và Mount (Gắn kết).
Cấu trúc đơn giản này gần giống với Windows, với mỗi ứng dụng có thư mục riêng dưới Programs, nơi chứa tất cả các tệp nhị phân và tệp cấu hình của ứng dụng đó. Bằng cách làm cho mỗi ứng dụng tự chứa, độ phức tạp của hệ thống của bạn được giảm đáng kể so với một hệ thống Linux tiêu chuẩn.
GoboLinux thực hiện điều này mà không hoàn toàn phá vỡ cấu trúc file Unix chuẩn, nhờ vào các liên kết tượng trưng (symbolic links), cung cấp một liên kết vững chắc cho các tệp đến các vị trí truyền thống hơn của chúng. Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc quản lý máy tính Linux của mình, GoboLinux có thể là một bản phân phối Linux chuyên biệt đáng để bạn thử nghiệm.
2. NixOS
Hệ điều hành NixOS chạy trên môi trường desktop GNOME, minh họa cách cấu hình khai báo và quản lý gói độc đáo.
NixOS là một hệ điều hành Linux độc đáo sử dụng cách tiếp cận khá đặc biệt để cấu hình hệ thống. Thay vì thay đổi các tệp cấu hình thủ công cho từng cài đặt, NixOS sử dụng một tệp cấu hình duy nhất để quản lý mọi thứ trên hệ thống, bao gồm cả phần mềm và dịch vụ đã cài đặt. Cấu hình khai báo (declarative setup) này có nghĩa là bạn xác định cách bạn muốn hệ thống NixOS của mình trông như thế nào, đồng thời giúp dễ dàng sao chép nó trên nhiều máy hoặc máy chủ khác nhau.
NixOS cũng sử dụng trình quản lý gói Nix, cho phép người dùng nâng cấp hoặc hoàn nguyên hệ thống một cách an toàn. Vì mỗi gói phần mềm được cô lập, bạn có thể hoàn tác các thay đổi mà không làm hỏng bất cứ điều gì. Tính bất biến (immutability) này đảm bảo rằng hệ thống luôn ổn định – mọi thay đổi bạn thực hiện đều có thể đảo ngược hoàn toàn.
Điều này làm cho NixOS đặc biệt hữu ích cho các nhà phát triển, quản trị viên hệ thống và bất kỳ ai cần một môi trường Linux đáng tin cậy, nhất quán và có thể tái tạo. Đây là một ví dụ điển hình về sự tiên phong trong công nghệ Linux.
1. TinyCore
Màn hình cài đặt TinyCore Linux với một cửa sổ terminal và ứng dụng ghi chú, thể hiện sự tối giản và kích thước nhỏ gọn của distro này.
Hầu hết các bản phân phối Linux hiện đại đều rất lớn, chiếm nhiều gigabyte dung lượng lưu trữ với các gói, tệp cấu hình, ứng dụng và nhiều thứ khác. TinyCore hoàn toàn ngược lại. Gói Core nhỏ nhất chỉ có kích thước 12MB, chỉ bao gồm giao diện dòng lệnh (CLI) và một bộ gói tối thiểu, với phiên bản 23MB bao gồm một môi trường GUI cơ bản.
Bạn cũng có thể thử tệp cài đặt CorePlus 248MB, phù hợp với người dùng mới, vì nó bao gồm tất cả các gói cần thiết để thiết lập kết nối mạng hoặc sử dụng bố cục bàn phím tùy chỉnh. Không có gì ngăn cản bạn sử dụng TinyCore với nhiều gói hoặc ứng dụng hơn, nhưng việc cài đặt chúng là tùy thuộc vào bạn.
Tuy nhiên, TinyCore khuyến nghị rõ ràng rằng nên tải nó vào RAM, thay vì cài đặt như một hệ điều hành truyền thống. Điều này giúp toàn bộ hệ thống cực kỳ nhanh, lý tưởng cho các phần cứng cũ. Đây là một giải pháp hoàn hảo cho những ai tìm kiếm một HĐH Linux nhẹ và hiệu quả.
Năm bản phân phối độc đáo này đã cho thấy rõ ràng sự linh hoạt đáng kinh ngạc của Linux. Bedrock có lẽ là bản yêu thích của tôi, với cách tiếp cận “Frankenstein” cho phép bạn kết hợp các phần từ các distro Linux khác mà bạn yêu thích. Tuy nhiên, tôi sẽ không khuyên dùng LFS cho người mới bắt đầu Linux, và tôi cũng không có ý định sử dụng nó làm hệ điều hành hàng ngày.
Liệu những “hương vị” Linux này có phải là dễ học nhất không? Chắc chắn là không. Tuy nhiên, điều chúng thể hiện là có một phiên bản Linux dành cho tất cả mọi người. Nếu bạn không quan tâm đến một giải pháp thay thế Windows thông thường và bạn có một cách làm việc cụ thể trong tâm trí, một trong những lựa chọn này có thể sẽ phù hợp.
Bạn đã từng trải nghiệm những bản phân phối Linux độc đáo nào? Hãy chia sẻ ý kiến và kinh nghiệm của bạn trong phần bình luận bên dưới, hoặc khám phá thêm các bài viết chuyên sâu về công nghệ khác trên Thời Báo Công Nghệ để mở rộng kiến thức của mình!
