Với nhiều người, trong đó có cả tôi, việc thực sự trân trọng những tựa game ra đời vào thập niên 1980 là điều không hề dễ dàng, đặc biệt nếu chúng ta không có cơ hội trải nghiệm chúng vào thời kỳ hoàng kim. Tuy nhiên, quan điểm của tôi đã thay đổi hoàn toàn sau khi được đắm mình vào một loạt phim tài liệu game tương tác đang tiếp diễn, ghi lại kỷ nguyên hình thành đầy ý nghĩa đó. Những bộ sưu tập này không chỉ là tập hợp các trò chơi mà còn là những bài học lịch sử công nghệ đầy sống động, mở ra một cánh cửa giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về cội nguồn của ngành công nghiệp game hiện đại, đồng thời cung cấp ngữ cảnh cần thiết để đánh giá đúng giá trị của các game retro kinh điển.
Kỷ Nguyên Game Thập Niên 1980: Một Thế Giới Xa Lạ Với Thế Hệ Sau
Khi lần đầu tiên chạm vào một chiếc tay cầm chơi game vào giữa thập niên 1990, tôi đã chứng kiến video game đang ở giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ sang đồ họa đa giác. Bên cạnh việc chơi các tựa game trên những chiếc Game Boy và SNES được truyền lại, tôi thường xuyên choáng ngợp trước đồ họa 3D của Nintendo 64 mà những đứa trẻ hàng xóm sở hữu. Nói cách khác, tôi đã trải nghiệm Super Mario Land, Donkey Kong Country và Super Mario 64 gần như cùng lúc. Tôi không nghĩ về game theo các thế hệ console mà chỉ nghĩ rằng Nintendo là tất cả, và có nhiều loại Nintendo khác nhau. Nếu ai đó cố gắng giải thích về một chiếc Atari 2600 là gì, tất cả những gì tôi sẽ hỏi là nó có những game Mario nào.
Máy chơi game Atari 2600+ với cần điều khiển và các ảnh chụp màn hình game Atari cổ điển
Thực tế, phải đến thập kỷ tiếp theo, tôi mới khám phá được thế giới game rộng lớn hơn. Điều đầu tiên tôi biết về Atari là câu chuyện về hàng loạt bản sao của tựa game E.T. the Extra-Terrestrial bị chôn vùi trong bãi rác, và sau đó là những bản tái tạo vụng về của các tựa game kinh điển như Pac-Man mà Atari 2600 nổi tiếng. Mặc dù tôi có thể dễ dàng quay lại các console dựa trên sprite tiên tiến hơn mà tôi đã lớn lên cùng, nhưng ý nghĩ thử những trò chơi nguyên thủy hơn là một điều không thể. Thật ra, tôi sẽ không thể đánh giá cao chúng nếu tôi đã từng chơi. Ngay cả bây giờ, thật khó để trân trọng chúng mà không có ngữ cảnh phù hợp. May mắn thay, một studio đầy tâm huyết với việc bảo tồn lịch sử game gần đây đã sửa chữa sự thiếu hiểu biết của tôi bằng cách cung cấp chính ngữ cảnh đó.
“Thuốc Chữa” Thiếu Hiểu Biết Về Game Retro: Digital Eclipse Và Cách Tiếp Cận Mới
Lịch sử của Digital Eclipse đã kéo dài hơn ba thập kỷ, mặc dù ngày nay hầu hết mọi người biết đến studio này qua các bộ sưu tập game retro. Trong một thời gian dài, những bộ sưu tập này chỉ đơn thuần là các phiên bản port game được thêm tính năng chơi trực tuyến và một số hình ảnh, âm nhạc bổ sung vào thư mục “bonus”. Chúng là những cách tuyệt vời để thử các game đối kháng kinh điển và game platform, nhưng sự mới lạ nhanh chóng mất đi và không để lại nhiều ấn tượng lâu dài.
Logo của Digital Eclipse, studio phát triển các bộ sưu tập game retro tương tác
Mọi thứ đã thay đổi vào năm 2022 với sự ra mắt của Atari 50: The Anniversary Celebration. Digital Eclipse đã phát minh ra một dòng thời gian tương tác đầy sáng tạo, đặt các tựa game cạnh các đoạn phim tài liệu, quảng cáo được quét lại và tài liệu phát triển. Các mô tả về tầm quan trọng của từng tựa game đã mang lại ngữ cảnh cho mỗi trò chơi và các tài liệu khác, giúp chúng ta hiểu được vị trí của chúng trong hành trình lịch sử tổng thể. Đột nhiên, những tựa game mà theo tiêu chuẩn hiện đại có vẻ thô sơ, được hồi sinh nhờ cách tiếp cận theo kiểu bảo tàng này.
Sau thành công vang dội của Atari 50, Digital Eclipse bắt đầu phát hành Gold Master Series của mình, tái tạo định dạng dòng thời gian cho các bộ sưu tập khác. Ba tựa game đã được phát hành dưới tên gọi này cho đến nay, mỗi tựa đều có hương vị và góc nhìn độc đáo riêng. Tôi đã trải nghiệm tất cả các dòng thời gian này, và mỗi cái đều để lại một tác động khác biệt rõ rệt. Nhìn chung, chúng đã mang lại cho tôi niềm yêu thích đối với những năm đầu của video game, điều mà trước đây tôi không thể nào cảm nhận được.
Atari 50: The Anniversary Celebration – Bài Học Lịch Sử Game Kinh Điển
Khi tôi sinh ra vào năm 1993, câu chuyện về Atari như một nhà tiên phong trong ngành công nghiệp game đã được ghi lại. Vì vậy, Atari 50 là một cái nhìn sâu sắc vào ngành game từ khởi đầu của nó cho đến thời điểm tôi bắt đầu cuộc sống. Đó là tất cả những gì tôi từng coi là quá “trước thời của tôi” để bận tâm khám phá, và điều duy nhất thu hút tôi là sự tò mò về định dạng tài liệu của nó.
Ảnh bìa của bộ sưu tập game Atari 50: The Anniversary Celebration
Bảy dòng thời gian của Atari 50 bao gồm toàn bộ sản phẩm của công ty trong thập niên 1970 và 1980, từ khởi nguồn với các game arcade chạy bằng xu cho đến sự thống trị của console gia đình Atari 2600, và cả nỗ lực không thành công để gia nhập thị trường máy chơi game cầm tay bị Game Boy thống trị. Chúng vẽ nên một bức tranh về một công ty đã xây dựng đế chế từ Pong, viết nên “sách hướng dẫn” về các khái niệm thiết kế game thông qua thử và sai, và sử dụng sự thành thạo này để tạo ra console game video thương mại thành công đầu tiên (một console được yêu thích đến mức hai phiên bản kế nhiệm của nó cũng không thể thay thế).
Bằng cách bắt đầu với các bản gốc arcade mà Atari sau đó đã thu nhỏ cho phần cứng gia đình kém mạnh mẽ hơn, người chơi được giới thiệu những phiên bản dễ tiếp cận nhất đối với khán giả hiện đại ngay từ đầu. Bên cạnh đó là một số tựa game được Digital Eclipse tái tạo lại cho bộ sưu tập này, một số trong đó nắm bắt tinh thần của vật liệu gốc tốt hơn những tựa khác. Sau khi trải nghiệm điều này, bạn có thể bắt đầu đánh giá cao những gì các bản port arcade cho phần cứng kém mạnh hơn đã cố gắng đạt được, và mức độ ấn tượng mà nhiều tựa game đã đạt được.
Có quá nhiều game ở đây đến nỗi tôi chỉ có thể chơi mỗi game vài phút trước khi tiếp tục câu chuyện. Điều này biến danh mục của Atari thành một bộ sưu tập hình ảnh và âm thanh có thể chơi được. Mặc dù bất kỳ game nào cũng có thể không còn giữ được sức hấp dẫn riêng lẻ, nhưng việc trải nghiệm chúng liên tiếp trong thời gian ngắn đã biến chúng thành một loạt các khoảnh khắc cuốn hút, khiến tôi đắm chìm vào thế giới của Atari. Bạn có thể nói rằng tôi “cảm nhận” Atari nhiều hơn là “chơi” Atari.
Cũng có một sự kỳ diệu nhất định khi bạn được cho biết: “Game này cách mạng vì chi tiết nhỏ này,” và sau đó tải nó lên để xem xét từ góc độ đó. Mỗi game trở thành một bước đệm hướng tới các xu hướng thiết kế có thể nhận ra ngay cả trong các game ngày nay. Khi bạn chơi các game phức tạp hơn như Tempest và Berzerk, bạn sẽ hiểu chính xác điều gì đã khiến chúng gây ấn tượng với game thủ thời đó. Rời khỏi Atari 50, tôi đã lấp đầy khoảng trống trong kiến thức game trước thập niên 1990 của mình. Tuy nhiên, chính phần tiếp theo mới thực sự chiếm được trái tim tôi.
The Making of Karateka – Kiệt Tác Võ Thuật Đầy Cảm Hứng
Khi bắt đầu cuộc hành trình bốn tài liệu game này, The Making of Karateka là tựa game ít thu hút tôi nhất. Nhưng cuối cùng, nó lại trở thành tựa game yêu thích của tôi. Tôi chưa từng nghe về Karateka trước khi xem phiên bản Gold Master Series đầu tiên này. Tôi dám chắc điều tương tự cũng đúng với những người cùng tuổi hoặc trẻ hơn, bởi vì mặc dù Karateka đã thành công và có ảnh hưởng không thể phủ nhận, di sản của nó hiện nằm trong cái bóng của Prince of Persia, tựa game kế nhiệm tinh thần của nhà phát triển Jordan Mechner đã trở thành một thương hiệu đa phương tiện. Điều đó khiến nó trở thành một lựa chọn tuyệt vời cho lần hồi sinh này, đặc biệt khi Mechner đã tỉ mỉ ghi lại hành trình phát triển của mình.
Ảnh bìa của tài liệu game The Making of Karateka, ghi lại quá trình phát triển game
Bộ sưu tập này có lẽ là bức chân dung toàn diện nhất về một nhà phát triển game thập niên 1980 hiện có. Bạn sẽ thấy mọi thứ từ những bản prototype Asteroids clone đầu tiên của Mechner cho đến những lá thư đầy tranh cãi gửi cho nhà phát hành, rồi đến những video gia đình anh ấy thực hiện các động tác karate mà anh ấy đã dịch thành các hoạt ảnh nhân vật thực tế trong Karateka thông qua kỹ thuật rotoscoping. Đến khi bạn được giới thiệu một bản prototype đầu tiên của trò chơi giữa chừng trải nghiệm, bạn đã phát triển một sự tôn kính đối với từng chi tiết nhỏ của nó.
Nếu không có tất cả những điều này, tôi có lẽ sẽ chỉ chơi Karateka vài phút như một món đồ cổ lịch sử và bỏ qua, giống như tôi đã làm với hầu hết các game trong Atari 50. Tuy nhiên, hành trình này đã giúp tôi đánh giá cao sự xuất sắc của hệ thống chiến đấu đơn giản nhưng phức tạp, phong cách điện ảnh ấn tượng mang tính cách mạng vào thời đó, và các đoạn nhạc leitmotif giúp kể câu chuyện của nó. Nếu cảm thấy việc chơi vẫn quá lỗi thời, trò chơi có thể tự động chơi, cho phép bạn vẫn đắm chìm vào các chi tiết mà tài liệu đã chỉ ra. (Bạn cũng có thể tiếp quản quyền điều khiển bất cứ lúc nào trong quá trình máy tính chơi, một thành tựu kỹ thuật ấn tượng của Digital Eclipse.)
Điểm nhấn tuyệt vời nhất là bản remake của trò chơi do Digital Eclipse thực hiện, khá trung thành với bản gốc và kết thúc The Making of Karateka. Phiên bản này đã cập nhật hoạt ảnh để trở nên mượt mà và phản hồi tốt hơn trong khi vẫn giữ lại các khung hình chính mang tính biểu tượng, loại bỏ các vấn đề về tốc độ khung hình, và triển khai nội dung đã bị cắt bỏ khỏi bản gốc. Trong số tất cả các game được tái tạo mà Digital Eclipse phát triển cho các bộ sưu tập này, đây dễ dàng là game hay nhất.
Ngoài ra, tôi không thể kết thúc khi nói về The Making of Karateka mà không ca ngợi cách tiếp cận phỏng vấn tài liệu độc đáo của nó. Jordan Mechner không bao giờ được phỏng vấn trực tiếp mà thay vào đó, anh ấy được quay phim trò chuyện phỏng vấn cha mình, một người đàn ông đa tài đã giúp con trai mình tạo ra Karateka, đáng chú ý nhất là với vai trò nhà soạn nhạc. Điều này giúp cả hai cha con Mechner trở thành những nhân vật cuốn hút và mang lại sự tôn kính cho người cha, người có thể dễ dàng bị bỏ qua dù vai trò thiết yếu của ông trong việc tạo ra kiệt tác này. Nó cũng mang lại cho tôi niềm tin rằng Digital Eclipse ở đây để ghi lại lịch sử một cách chính xác, chứ không phải tạo ra huyền thoại.
Llamasoft: The Jeff Minter Story – Huyền Thoại Độc Lập Với Chất “Dị” Riêng
Llamasoft: The Jeff Minter Story có nhiều điểm tương đồng với The Making of Karateka. Đó là câu chuyện về một nhà phát triển độc lập kiên cường tìm chỗ đứng cho mình trong giai đoạn bùng nổ video game đầu tiên, kèm theo vô số tài liệu được bảo quản đáng ngạc nhiên qua nhiều thập kỷ. Nó cũng rất giống Atari 50 ở số lượng game được cung cấp, thậm chí còn có Tempest 2000 do Minter phát triển.
Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của phiên bản Gold Master Series thứ hai này – ngoài tất cả những con lạc đà đầy tính ảo giác – là cách nó nhắc nhở chúng ta rằng trái tim thực sự của game nằm ở sự độc lập, chứ không phải ngành công nghiệp game AAA mà chúng ta đang chứng kiến sự sụp đổ của nó trong thời gian thực.
Ảnh bìa của bộ sưu tập Llamasoft: The Jeff Minter Story với hình ảnh những con lạc đà
Câu chuyện của Jeff Minter là một câu chuyện về một người tiên phong độc lập hiếm hoi, người đã phần lớn tránh xa ngành công nghiệp chính thống nhưng vẫn duy trì được sự nghiệp phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay. Anh ấy về cơ bản là blogger đầu tiên của ngành game, ngoại trừ các bài đăng trên blog của anh ấy là những tựa game thử nghiệm đầy mê hoặc thường xuyên được phát hành qua băng cassette đặt hàng qua thư. Sau đó, anh ấy bắt đầu gửi các tập sách nhỏ cho những người hâm mộ trung thành với những suy tư không ngừng về những cuộc phiêu lưu trong đời, các game vừa chơi, và những tranh cãi với các tạp chí game. Bạn có thể chơi gần như toàn bộ sản phẩm game thập niên 1980 phong phú của Minter ở đây, cũng như đọc đầy đủ những tập sách nhỏ và các bài viết khác nếu bạn thực sự muốn tìm hiểu sâu.
Minter say mê những điều kỳ quặc, tạo ra một vũ trụ các nhân vật động vật trong các game của mình. Những con lạc đà đột biến khổng lồ và một sinh vật dê hai chân gần như satan nhưng không hẳn chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Việc chứng kiến biểu tượng này phát triển giữa các trò chơi bắt đầu trở nên rất có ý nghĩa trong bối cảnh Minter tôn kính các sinh vật thực. Tuy nhiên, điều thực sự khiến tôi bất ngờ là những thử nghiệm của anh ấy với các trình hiển thị âm nhạc. Công nghệ trình diễn ánh sáng tương tác mà anh ấy đã phát triển song song với các bản phát hành game truyền thống thực sự mang tính đột phá. Anh ấy không nhận được sự công nhận xứng đáng cho cách anh ấy giúp phát triển công nghệ này, vẫn còn liên quan đến ngày nay, nhưng một lần nữa, Gold Master Series tồn tại để sửa chữa những sai lầm này.
Hình ảnh tổng hợp các tựa game và giao diện từ Llamasoft: The Jeff Minter Story
Ngoài ra, có rất nhiều cốt truyện thú vị mà những người xem tinh ý sẽ nhận ra. Điều tôi thích nhất là Minter thường xuyên đau khổ vì chiếc máy Tempest bị hỏng của mình trong các tập sách nhỏ, chỉ để rồi cuối cùng phát triển các phiên bản Tempest trong nhiều năm tới. Ngay cả khi sự hợp tác của anh ấy với Atari là một bước tiến đáng chú ý vào ngành công nghiệp, nó được sinh ra từ niềm đam mê chân chính đối với các dự án và không bao giờ vượt ra ngoài điều đó. Có rất ít nhà sáng tạo có thể duy trì quyền tự chủ và độc lập như Minter, vì vậy câu chuyện này thực sự là một nguồn cảm hứng.
Ảnh chụp màn hình game cổ điển với đồ họa pixel art từ bộ sưu tập Llamasoft
Một cảnh game khác từ Llamasoft, hiển thị môi trường và nhân vật độc đáo
Giao diện game Llamasoft với các yếu tố thiết kế kỳ lạ và màu sắc sặc sỡ
Tetris Forever – Sự Tiến Hóa Của Một Tựa Game Bất Diệt
Trong khi hai phiên bản Gold Master Series trước đó tập trung vào các tựa game thập niên 1980 đã trở nên ít được biết đến, Tetris Forever lại hoàn toàn ngược lại. Đây là một sự tôn vinh đối với một tựa game có lẽ được chơi nhiều nhất mọi thời đại, ngay cả khi các nỗ lực phát triển phần tiếp theo vào thập niên 1990 của nó vẫn tương đối ít được biết đến. Câu chuyện về Tetris cũng là một câu chuyện mà mọi người đã biết, nhưng Digital Eclipse vẫn cung cấp đủ sắc thái và ngữ cảnh để giữ cho nó hấp dẫn.
Ảnh bìa của bộ sưu tập Tetris Forever, tập trung vào game xếp hình kinh điển
Ví dụ, mặc dù việc Alexey Pajitnov phát triển Tetris trong bốn ngày như một thú vui cá nhân có thể là một mẩu chuyện nhỏ mà người hâm mộ đã biết, Digital Eclipse đã làm cho trải nghiệm thêm thú vị bằng cách tái tạo lại phiên bản gốc đã mất theo thời gian. Chuyến đi nổi tiếng của Henk Rogers đến Moscow bằng visa du lịch để giành quyền sở hữu Tetris cho Nintendo cũng được nâng tầm nhờ việc đưa vào các đoạn phim lưu trữ mà Rogers đã quay ở đó. Có thể không có nhiều tiết lộ mới, và câu chuyện không may bị cắt giảm bởi việc không thể bao gồm các bản phát hành kinh điển của Nintendo trên Game Boy và NES, nhưng định dạng dòng thời gian đã biến đây trở thành bản kể lại hay nhất của saga Tetris.
Điều đó được củng cố thêm bởi, mặc dù thiếu sót các tựa game của Nintendo, đây là bộ sưu tập mở rộng nhất về những điều kỳ lạ của Tetris mà tôi biết. Các biến thể như BomBliss, Hatris và Welltris có thể không tìm thấy chỗ đứng văn hóa vững chắc như sự hoàn hảo đơn giản nhưng phức tạp của bản gốc, nhưng vẫn rất thú vị khi thấy các cách tiếp cận khác nhau mà Pajitnov và các nhà phát triển khác đã cố gắng thực hiện. Nhiều trong số đó còn thú vị hơn tôi mong đợi. Điểm nhấn đối với tôi phải kể đến Tetris Battle Gaiden, một game Tetris đối kháng theo phong cách anime chỉ phát hành ở Nhật Bản, đã tạo ra khuôn mẫu cho nhiều chế độ tương tự sau này.
Tổng hợp các phiên bản và biến thể khác nhau của game Tetris trong Tetris Forever
Digital Eclipse cũng tạo ra một phiên bản riêng của tựa game xếp hình này có tên là Tetris Time Warp. Mặc dù khái niệm này không được phát triển sâu như tôi mong muốn (mỗi kỷ nguyên bạn “warp” đến đều chơi quá giống nhau), đây là một cách thông minh để đưa yếu tố thẩm mỹ của Game Boy vào mà không làm ảnh hưởng đến bản quyền của Nintendo. Điều này hoàn toàn phù hợp khi câu chuyện về Tetris vốn đã được định nghĩa bởi các nhà phát triển và doanh nhân “lách luật”.
Ảnh chụp màn hình game Tetris với các khối xếp đang rơi, hiển thị giao diện cổ điển
Một phiên bản biến thể của Tetris với đồ họa và quy tắc chơi độc đáo
Giao diện game Tetris Battle Gaiden với các nhân vật anime và hiệu ứng đặc biệt
Ảnh chụp màn hình game Tetris Time Warp, mang phong cách đồ họa Game Boy
Một biến thể Tetris khác, hiển thị sự đa dạng trong cách chơi và thiết kế
Giao diện chọn game hoặc chế độ chơi trong bộ sưu tập Tetris Forever
Xu Hướng Mới Trong Các Bộ Sưu Tập Game Lịch Sử
Bằng cách khám phá kỷ nguyên duy nhất của game điện tử chính thống mà tôi đã bỏ lỡ hoàn toàn thông qua Atari 50 và Gold Master Series, tôi đã học cách trân trọng hơn nguồn gốc của sở thích – nay đã trở thành nghề nghiệp – của mình, và yêu thích một vài tựa game chọn lọc mà lẽ ra tôi sẽ không bao giờ chơi.
Màn hình hiển thị một phiên bản thử nghiệm của game Karateka trên dòng thời gian tương tác trong The Making of Karateka
Tôi hy vọng rằng thành công của định dạng này sẽ tiếp tục không chỉ thông qua Digital Eclipse mà còn cả các studio và nhà phát hành khác muốn bảo tồn lịch sử của họ. Tôi sẽ ngay lập tức mua lại tất cả các tựa game kinh điển của Nintendo nếu chúng được đặt trong ngữ cảnh câu chuyện về sự tiến hóa của công ty từ đồ chơi sang game, hoặc chi tiền cho một bộ sưu tập game đối kháng Capcom khác với những game tương tự nếu chúng cho thấy cách công ty phát triển từ game này sang game khác. Hoặc, vì chúng ta đã quá bão hòa với các bộ sưu tập của Capcom, có lẽ đây là thời điểm để SNK tỏa sáng bằng cách ghi lại lịch sử các thương hiệu game đối kháng của mình.
Nếu bạn đang tìm kiếm thứ gần giống nhất với Gold Master Series, lựa chọn tốt nhất của bạn có thể là UFO 50. Mặc dù studio cùng tên của nó có thể là một sự bịa đặt hoàn toàn, nhưng bộ sưu tập 50 game mà các nhà phát triển của nó đã tạo ra dưới danh nghĩa đó kéo dài khung thời gian thập niên 1980 tương tự như Atari 50, đồng thời có thể dễ chơi hơn đối với khán giả hiện đại so với các game thực tế.
Tôi rất mong chờ xem Digital Eclipse sẽ đưa mảnh ghép lịch sử game nào vào định dạng dòng thời gian tiếp theo. Nơi mà trước đây tôi sẽ không bao giờ dành thời gian cho game thập niên 1980, giờ đây tôi lại khao khát nó, miễn là có đủ ngữ cảnh cần thiết được cung cấp. Bạn nghĩ sao về việc khám phá lịch sử game theo cách này? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn ở phần bình luận bên dưới hoặc tìm đọc thêm các bài viết về game retro trên Thời Báo Công Nghệ nhé!
