Trong bối cảnh các giao diện người dùng đồ họa (GUI) đã trở nên phổ biến và tiện lợi trên máy tính để bàn qua nhiều thập kỷ, terminal hay giao diện dòng lệnh (CLI) vẫn là một trong những tính năng được ưa chuộng nhất của Linux. Đối với nhiều người dùng Linux lâu năm, terminal là một công cụ không thể thiếu. Tuy nhiên, nếu bạn là người mới làm quen với nền tảng này, bạn có thể tự hỏi tại sao nó vẫn tồn tại và được sử dụng rộng rãi đến vậy.
Hệ điều hành Linux được tạo ra vào những năm 1990 như một giải pháp thay thế miễn phí cho Unix. Giống như hầu hết các nền tảng dựa trên Unix khác, giao diện người dùng chính ban đầu của Linux là một vỏ dòng lệnh (command-line shell). Mặc dù một giao diện đồ họa cơ bản đã có sẵn thông qua X Window System và các môi trường máy tính để bàn hoàn chỉnh dần xuất hiện (như KDE 1.0 vào năm 1998), terminal vẫn là yếu tố cần thiết để khai thác tối đa một hệ thống Linux.
Ngày nay, terminal hiếm khi còn là yêu cầu bắt buộc khi sử dụng Linux trên máy tính để bàn. Bạn hoàn toàn có thể cài đặt phần mềm, thay đổi cài đặt, quản lý tệp tin và nâng cấp hệ điều hành mà không cần phải gõ bất kỳ câu lệnh nào. Vậy tại sao terminal vẫn là một cách phổ biến để sử dụng Linux, và tại sao rất nhiều hướng dẫn trực tuyến vẫn yêu cầu bạn sử dụng nó?
Sự Bền Vững Của Terminal: Không Thay Đổi Theo Thời Gian
Terminal và các tiện ích cốt lõi trong Linux không thay đổi nhiều qua nhiều năm. Thậm chí, nhiều công cụ trong số đó vẫn phản ánh các phiên bản Unix đầu tiên từ những năm 1970 và 1980. Điều này tạo nên một tính bền vững đáng kinh ngạc. Ví dụ, một cuốn sách mang tên “UNIX Utilities: A Programmer’s Reference” xuất bản năm 1987 vẫn cung cấp nhiều lệnh và script hoạt động được trên các hệ thống Linux hiện đại ngày nay. Trong khi một cuốn sách 38 năm tuổi về Windows hoặc DOS sẽ chỉ là một kỷ vật thú vị và hoàn toàn vô dụng cho việc sử dụng máy tính hiện đại, cuốn sách về Unix này vẫn giữ nguyên giá trị thực tiễn.
Cuốn sách "UNIX Utilities: A Programmer’s Reference" xuất bản năm 1987, minh họa cho sự bền vững của các lệnh terminal Linux và Unix qua nhiều thập kỷ.
Giống như những ngày đầu của Unix và Linux, bạn có thể sử dụng các tiện ích như cd và ls để điều hướng hệ thống tệp, cat để hiển thị các tệp văn bản, biểu thức chính quy (regular expressions) cho việc viết script, man để đọc tài liệu trợ giúp, và nhiều hơn nữa. Mặc dù không phải tất cả các bản phân phối Linux đều cài đặt sẵn mọi công cụ cốt lõi, nhưng bất kỳ công cụ nào bị thiếu đều có thể dễ dàng tải xuống.
Giao diện terminal không thay đổi chính là một trong những tính năng tốt nhất dành cho người dùng thành thạo (power user) của Linux. Nếu bạn đã biết cách thực hiện một tác vụ nào đó trong terminal từ hai thập kỷ trước, bạn vẫn có thể tiếp tục thực hiện theo cách đó mà không gặp trở ngại nào. Giao diện đồ họa vẫn luôn có sẵn khi bạn cần, nhưng kiến thức về terminal của bạn sẽ không bao giờ trở nên vô dụng theo thời gian.
Điều này cũng áp dụng ở các mức độ khác nhau cho các hệ điều hành dựa trên Unix khác, bao gồm cả macOS. Nhiều tiện ích GNU và Unix tương tự từ các bản phân phối Linux (và cuốn sách cũ nói trên) cũng có sẵn trong macOS, và nhiều tiện ích khác có thể được cài đặt thông qua Homebrew. Bạn có thể sử dụng lệnh cd để truy cập thư mục Tải xuống trên máy Mac dễ dàng như khi sử dụng Ubuntu hoặc Fedora Linux.
Terminal Là Công Cụ Phím Tắt Mạnh Mẽ
Ngay cả khi bạn không phải là người dùng Linux lâu năm, terminal vẫn là một cách tuyệt vời để nhanh chóng truy cập các cài đặt hệ thống và tệp cục bộ của bạn. Tương tự như các phím tắt trên bàn phím, nếu bạn dành thời gian tìm hiểu các lệnh cho các tác vụ phổ biến, bạn có thể hoàn thành công việc nhanh hơn rất nhiều.
Ví dụ, tôi thường xuyên cần kiểm tra địa chỉ IP cục bộ của máy tính, thường là để kiểm thử máy chủ web. Tôi có thể mở ứng dụng cài đặt, điều hướng đến phần mạng, nhấp vào mạng hiện tại của mình và tìm địa chỉ IP. Hoặc, tôi có thể đơn giản mở terminal và gõ lệnh ifconfig -a để liệt kê địa chỉ IP cho tất cả các kết nối mạng đang hoạt động của mình. Thao tác này giúp tôi không cần rời tay khỏi bàn phím, vì macOS và hầu hết các bản phân phối Linux đều có thể mở tìm kiếm ứng dụng bằng phím tắt.
Màn hình terminal Linux hiển thị kết quả lệnh 'ifconfig -a' để xem địa chỉ IP, minh họa cách terminal giúp kiểm tra thông tin hệ thống nhanh chóng.
Có một vài tác vụ lặp lại khác mà tôi có thể hoàn thành nhanh hơn với terminal, như sử dụng ping để nhanh chóng gỡ lỗi các vấn đề kết nối mạng hoặc internet, hoặc chuyển đổi tệp đa phương tiện với ImageMagick. Mặc dù vậy, đối với tôi, các phím tắt trong các ứng dụng đồ họa thường là đủ.
Đơn Giản Hóa Tài Liệu và Hướng Dẫn
Nếu bạn đã từng tìm kiếm một hướng dẫn nào đó về Linux, chẳng hạn như thay đổi cài đặt hoặc cài đặt ứng dụng, bạn có thể nhận thấy hầu hết các hướng dẫn đều cung cấp các lệnh để gõ vào terminal. Điều này đúng ngay cả khi tác vụ đó có thể được thực hiện thông qua các ứng dụng hoặc menu đồ họa. Có một vài lý do cho điều này.
Thứ nhất, hệ sinh thái Linux cực kỳ đa dạng trên các máy chủ, máy tính để bàn và thiết bị nhúng. Nếu muốn viết một hướng dẫn về cách kiểm tra địa chỉ IP trên thiết bị Linux thông qua giao diện đồ họa, tôi sẽ cần bao gồm các hướng dẫn cho GNOME, KDE, Cinnamon và có thể một vài môi trường máy tính để bàn phổ biến khác. Hơn nữa, những hướng dẫn này cũng sẽ dần lỗi thời, vì các cài đặt và menu đó luôn thay đổi.
Ngược lại, nếu tôi viết một hướng dẫn về cách kiểm tra địa chỉ IP và chỉ giải thích cách chạy ifconfig -a trong terminal, hướng dẫn đó sẽ hữu ích trên gần như tất cả các bản phân phối Linux trong nhiều năm tới, cũng như trên bất kỳ hệ điều hành nào có nền tảng tương tự. Cuốn sách Unix 38 năm tuổi trên bàn làm việc của tôi, với các lệnh vẫn hoạt động trên MacBook Pro năm 2024, là minh chứng rõ ràng nhất. Đó là lý do tại sao rất nhiều video, hướng dẫn và tài liệu tham khảo chỉ tập trung thẳng vào terminal.
Nhu cầu sử dụng các lệnh terminal trong các hướng dẫn, video và tài liệu khác có thể góp phần củng cố ý niệm rằng kiến thức về terminal là hoàn toàn bắt buộc để sử dụng Linux trên máy tính để bàn. Điều này chắc chắn không đúng, nhưng tôi hiểu lý do tại sao mọi người lại có ý nghĩ đó.
Terminal trên Linux và các hệ điều hành dựa trên Unix khác có thể là một công cụ cực kỳ hữu ích vì nhiều lý do. Tuy nhiên, như đã đề cập, nó không phải là một yêu cầu bắt buộc. Nếu bạn quan tâm đến việc thử dùng Linux, hãy bắt đầu với các ứng dụng và menu đồ họa của bản phân phối bạn chọn để làm quen với công việc, và chỉ thử sử dụng terminal khi bạn gặp khó khăn hoặc muốn tìm hiểu sâu hơn.
